Zwiedzając cmentarz (zwłaszcza jeśli jest stary), dostrzec możemy wiele symboli znajdujących się na nagrobkach, tablicach i kilku innych elementach. Jak się okazuje, każdy z nich ma swoje znaczenie pochodzące z pisma świętego, katechizmu, historii lub literatury. Chcesz je poznać? W poniższym artykule opisaliśmy najczęściej spotykane symbole cmentarne.
Bogata symbolika cmentarna – wyjaśnienie, przykłady
Wykorzystanie rozmaitych symboli na nagrobkach znane jest od dawna. To właśnie na starych cmentarzach możemy spotkać je najczęściej. Sprawiają, że groby wyróżniają się na tle innych, odpowiadają też za specyficzny klimat tego typu nekropolii. Nie są to jednak wyłącznie ozdoby. Mają swoje znaczenie i przesłanie, które warto rozszyfrować. Pomoże Ci w tym poniższe zestawienie ciekawych rzeźb cmentarnych i symboli.
Co oznacza motyl na cmentarzu?
Motyle to symbole przemijania życia, jego ulotności i kruchości. Wynika to z faktu, iż zwierzę to jest bardzo delikatne, a jego życie krótkie. Jednocześnie w wielu dziełach motyl oznacza duszę ulatującą z ciała po śmierci, która ma przez to szansę trafić do nieba.
Z tego powodu motyl jest również symbolem życia wiecznego lub drogi, jaką ludzki duch przechodzi, by dostąpić zbawienia.
Czego symbolem jest ćma?
Ćma, czyli nocny motyl, symbolizuje z kolei przekształcanie życia w nową („nocną”) formę. Odnosi się ponadto do nieuchronności śmierci, ponieważ tak samo, jak noc przychodzi po dniu, tak samo śmierć następuje po życiu.
A że ćma jest, tak samo jak motyl, bardzo krucha, stanowi również symbol ulotności życia i znikomości życia doczesnego, do którego nie należy się przywiązywać.
Brama – symbol zbawienia
Skoro mowa była o kruchości ludzkiego życia i przemijaniu, warto przejść do symboliki pozytywnej, związanej z przejściem ze świata doczesnego do raju, a więc życia wiecznego. To właśnie oznacza brama, choć trzeba podkreślić, że niektóre przekazy skupiają się wyłącznie na samym fakcie śmierci. Otwarta zatem pozostaje interpretacja, co dzieje się po niej.
Brama jest ważnym elementem cmentarnej ideologii, dlatego często można spotkać ją na nagrobkach. Jest też częścią wielu rzeźb cmentarnych.
Cierń i brzoza – zapis historii
Korona cierniowa to jeden z najczęściej przywoływanych symboli cierpienia Chrystusa, dlatego nic dziwnego, że można ją spotkać także na cmentarzu. To symbol męki i śmierci, ale też zbawienia, a mówiąc dokładniej, trudnej drogi, jaką dusza musi przejść, by stanąć przed obliczem Boga. Ciernie niekiedy „zdobią” również trupie czaszki, co stanowi niejako ostrzeżenie przed wiecznym potępieniem.
Pozostając przy czaszce, warto zaznaczyć, że przypomina o nieuchronności śmierci i ulotności życia. W wielu dziełach mówi się o niej też jako o symbolu grzechu.
Jak natomiast symbolika cmentarna traktuje brzozę? Z racji tego, że drzewo to bardzo szybko pokrywa się liśćmi, symbolizuje zwycięstwo życia nad śmiercią. Jednocześnie oznacza oś świata – od narodzin do śmierci.
Drzewo Życia, dąb, rośliny – dlaczego umieszcza się je na nagrobkach?
Choć może się wydawać, że Drzewo Życia jest jedno, w praktyce symbolizują je różne rośliny. Jedną z nich jest cyprys – drzewo długowieczne. Z tego powodu jest to symbol nieśmiertelności, a także życia wiecznego. W starożytnym Rzymie cyprys sadzono na cmentarzach i koło domów na znak żałoby.
Drzewem Życia jest również palma, łączona ze sprawiedliwością i triumfem. Jest to też symbol nadziei dla duszy, która może pójść do nieba.
A skoro jesteśmy przy idei zmartwychwstania, należy wskazać na kolejne drzewo, które często wykorzystuje symbolika cmentarna. Jest nim dąb, traktowany jako swego rodzaju narzędzie do komunikacji z Niebem. Oznacza ponadto długowieczność i nieśmiertelność.
Zwierzęta w sztuce cmentarnej
Skoro było o roślinach, pora zająć się zwierzętami, które także pojawiają się na nagrobkach, tablicach i rzeźbach. Jakie jest ich znaczenie?
- Wąż – w Biblii jest nim Szatan, zatem trzeba łączyć go ze śmiercią i przemijaniem. W literaturze przeczytać możemy również o innych symbolach. Wąż zjadający swój ogon na przykład wskazuje na wieczność, a owinięty wokół drzewa może odnosić się do Drzewa Życia.
- Gołąb – chrześcijański symbol nadziei, czystości i niewinności. Na nagrobkach umieszczany jest wówczas, gdy rodzinie zmarłego zależy na podkreśleniu dobrych cech jego charakteru, jak również łagodności. Z tego samego powodu pojawia się na grobach dzieci.
- Sowa – symbolika cmentarna w przypadku sowy nie jest jednoznaczna. Łączyć można ją bowiem z mądrością, a także z nieszczęściem i śmiercią. Z racji tego, że jest to ptak nocny, symbolizuje też ciemność, a co za tym idzie, smutek.
Pozostałe rośliny na nagrobkach cmentarnych
Warto jeszcze na chwilę wrócić do symboli roślinnych, ponieważ pojawia się ich sporo. Ciekawe są przy tym ich interpretacje i to, z czym bywają utożsamiane.
Kwiat lotosu na przykład jest symbolem słonecznego Boga życia, w niektórych dziełach literackich natomiast kwiaty lotosu to rośliny personifikujące kres ludzkiego życia. W starożytnym Egipcie były oznaką pojawienia się życia, a obecnie traktowane są jako kwiaty pogrzebowe.
Kolejną rośliną, na którą warto zwrócić uwagę, jest mak, który symbolizuje wieczny sen, a zatem to, co dzieje się po śmierci. Do naszego zestawienia dodać musimy rozmaite wieńce. Były one często wykorzystywane w starożytności. W Rzymie zakładano je zmarłym, by chronić ich przed złem. Wieniec symbolizuje ponadto wieczną pamięć.
Czy symbolika cmentarna jest ważna również obecnie?
Podczas omawiania symboli cmentarnych nie sposób nie odnosić się do dawnych czasów, kiedy to były wykorzystywane powszechnie. Nie tylko przy grobach, ale też w domach i miejscach publicznych. Niektóre z nich odnosiły się do Boga śmierci, inne stanowiły symbol walki, mądrości i dobrego życia. Ludzie żyjący w tamtych czasach doskonale znali ich charakterystykę, wiedzieli, do czego się odnoszą.
Jak to wygląda obecnie? Choć dla niektórych stanowią tylko zapis historii, nadal są żywe właśnie na cmentarzach. Także tych nowych. Wystarczy pospacerować między grobami, by odnaleźć większość z omówionych powyżej symboli. Co prawda często pełnią funkcje czysto ozdobne, nie można zapominać o tym, do czego się odnoszą i jaki ładunek niosą ze sobą.